მზის მაგნიტური აქტიურობა ზეგავლენას ახდენს დედამიწის ატმოსფეროში კოსმოგენური ნაწილაკების წარმოქმნაზე. რა არის კოსმოგენური ნაწილაკები? კოსმოგენური ნაწილაკები არიან ის ნაწილაკები რომლებიც წარმოიქმნებიან დედამიწის ატმოსფეროში არსებულ ატომებთან პირველადი კოსმოსური სხივების ურთიერთქმედების შედეგად. დედამიწის ატმოსფერო მუდამ "იბომბება" კოსმოსური გამოსხივებით, რომელიც წარმოადგენს მაღალი ენერგიის მქონე დამუხტულ ნაწილაკებს, ამ ნაწილაკების უდიდეს ნაწილს წარმოადგენენ პროტონები. კოსმოსური სხივები სავარაუდოდ მოდიან შორეული გალაქტიკების ცენტრიდან, მათი წარმოქმნის ზუსტი წყარო დღესაც არ არის ცნობილი.
დედამიწის ატმოსფეროში კოსმოსურ სხივებთან ერთად შემოდიან მზიდან წამოსული დამუხტული ნაწილაკები და შედეგად წარმოიქმნებიან კოსმოგენური ნაწილაკები. ამ ნაწილაკებს წარმოადგენენ 3H, 7Be, 10Be, 14C, 36Cl.
| ატომები | საშუალო რაოდენობა (ატომი სმ-2წმ-1) |
| 3H | 0.281 |
| 7Be | 0.0354 |
| 10Be | 0.0184 |
| 14C | 2.02 |
| 36Cl | 0.00188 |
14C წარმოქმნის შემდეგ უერთდება ჟანგბადს, წარმოიქმნება ნახშირორჟანგი და ილექება მიწის ზედაპირზე. შემდეგ 14C-ისდან შემდგარი ნახშირორჟანგი ხვდება მცენარეებში, მცენარეები კი მას გარდაქმნიან სახამებლად. მცენარეების საშუალებით კი 14C ხვდება ცხოველების და ადამიანის ორგანიზმშიც.
14C წარმოადგენს არასტაბილურ ნაწილაკს, ამიტომაც მისი საშუალებით შესაძლებელია ძველი ნივთების, ხის მასალის და ძვლების დათარიღება. 14C-ს ასევე შეიცავს ხის რგოლები.
როგორც ცნობილია ყოველ ერთ წელიწადში ხე იკეთეთებს ერთ რგოლს და უკვე დახურულ რგოლში აღარ ხდება 14C-ის მოხვედრა. როგორც ზემოთ ავღნიშნე დედამიწის ატმოსფეროში 14C-ის წარმოქმნა გამოწვეულია კოსმოსური სხივებით, ამიტომაც ხის რგოლებში 14C-ის რაოდენობის განსაზღვრა საშუალებას იძლევა განისაზღვროს გარკვეულ წელს როგორი ინტენსივობის კოსმოსური სხივები იყო, რაც მნიშვნელოვანი ინფორმაციაა კოსმოსური სხივების ფიზიკის შესასწავლად.
დედამიწის ატმოსფეროში წარმოქმნილი 10Be-ც ასევე დაილექება მიწაზე და მარავალი წლის წინ დალექილი 10Be-ის მარაგი არის ოკეანეების ფსკერზე და ყინულების ბირთვებში.
ეხლა დავუბრუნდეთ ისევ მზეს: მზეს გააჩნია თავისი მაგნიტური ველი, რომელიც მუდმივად იცვლის პოლარობას. მზის მაგნიტური ველის პოლარობა რომ შეიცვალოს საწინააღმდეგოთი საჭიროა 11 წელი, ანუ ყოველ 22 წლეში მზის მაგნიტური ველის პოლარობა უბრუნდება საწყის მდგომარეობას.მზეს ასევე გააჩნია ლაქები, რომლის როდენობა ცვალებადია.
ზედა გრაფიკზე მოცემულია წლების მიხედვით მზის ლაქების რაოდენობა. მზეზე ლაქების რაოდენობას გააჩნია 11 წლიანი ციკლი, ანუ დაახლოებით ყოველ თერთმეტ წელიწადში ლაქების რაოდენობა აღწევს მაქსიმუმს და შემდეგ ისევ იწყებს კლებას, ხდება მინიმუმი, შემდეგ ისევ იწყებს ზრდას და აღწევს მაქსიმუმს. ორ მინიმუმს შორის შუალედი ასევე 11 წელია. 1645-დან 1710 წლამდე დაფიქსირებულია ლაქების ყველაზე მცირე რაოდენობა და მას მაუნდერის მინიმუმს უწოდებენ.
ზედა გრაფიკზე ლურჯი წირით მოცემულია 10Be-ის რაოდენობის წლების მიხედვით განაწილება, ეს მონაცემები მოპოვებულია გრელანდიაში ყინულის ღრმა ფენების შესწავლით. წითელი წირით მოცემულია მზეზე ლაქების რაოდენობის წლების მიხედვით განაწილება. როგორც გრაფიკიდან ჩანს მართლაც 10Be-ის რაოდენობა მაქსიმალურია, როდესაც მზის ლაქების რაოდენობა მცირეა და მინიმალურია, როდესაც ლაქების რაოდენობა ბევრია.
როგორც ზედა გრაფიკიდან ჩანს დღეისათვის მზეზე ლაქების რაოდენობას დაწყებული აქვს ზრდა, უკანასკნელი მინიმუმი იყო დაახლოებით 2009 წლისათვის.
როგორც ზემოთ ავღნიშნე მზეზე ლაქების რაოდენობა მაქსიმალურია როდესაც მზის მაგნიტური ველის პოლარობის შეცვლა შენელებულია და ასეთ დროს ხშირია მზის ზედაპირზე გახურებული პლაზმის ამოტყორცნა, ამიტომაც ჩემი აზრით რამდენიმე დღის წინ მომხდარი უდიდესი აფეთქება მზეზე ბოლო 5 წილის მანძილზე სავარაუდოთ დაკავშირებულია სწორედ იმ ფაქტთან, რომ დღეისათვის დაწყებულია მზის ლაქების რაოდენობის ზრდა.
გამოყენებული გრაფიკების წყარო:
en.wikipedia.org
www.ips.gov.au
solarscience.msfc.nasa.gov/
0 კომენტარი:
დატოვეთ კომენტარი